Możesz uchronić ujęcie wody przed zanieczyszczeniem. Sprawdź, jak to zrobić!

Najwyższa Izba Kontroli ocenia, że działania realizowane przez przedsiębiorstwa wodociągowe i gminy nie gwarantują należytej ochrony jakości wody ujmowanej i podawanej do sieci wodociągowej przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Jak można temu zaradzić?

Zła jakość wody wynika m.in. z braku stref ochronnych wokół ujęć wód i słabego nadzoru gmin nad gospodarką ściekową na ich terenie.

Większość ujęć komunalnych, zwłaszcza ujęć dużych, wykorzystuje wody podziemne pochodzenia infiltracyjnego, występujące na niewielkiej głębokości. Są one słabo chronione przez warunki naturalne i tym samym narażone na zanieczyszczenie.

Innym źródłem wody są naturalne zbiorniki – rzeki i jeziora, do których trafiają wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia naturalne i wytworzone przez człowieka.

UWAGA! Ponad 40% skontrolowanych przez NIK ujęć nie miało stref ochronnych, a właściciele ujęć nie byli zainteresowani wystąpieniem o ustanowienie takiej strefy.

Przyczyny złej jakości

Co wpływa na złą jakość wody? Są to przede wszystkim:

  • składowiska komunalne,

  • nieszczelne szamba na terenie gmin,

  • cmentarze (zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych odciekami ze zwłok),

  • wody spływające z terenów przemysłowych i pozbawionych kanalizacji,

  • wody spływające z terenów rolniczych.

Zabezpieczenie ujęć

Najlepszym sposobem na zadbanie o jakość wody jest wyznaczenie strefy ochronnej ujęcia wody oraz obszarów ochronnych dla zbiorników wód śródlądowych (np. na terenie administrowanym przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie znajdują się 53 strefy ochronne).

Strefa ochronna to obszar, na którym obowiązują nakazy, zakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Może występować w postaci strefy ochrony bezpośredniej lub strefy ochrony pośredniej.

Teren ochrony bezpośredniej – nie wolno na nim użytkować gruntów do innych celów poza eksploatacją ujęcia wody. Obowiązują też na nim inne normy:

  • wody opadowe muszą być tak odprowadzane, by nie przedostawały się do urządzeń służących do poboru wody,

  • teren musi być zagospodarowany zielenią,

  • ścieki sanitarne wytworzone przez osoby zatrudnione na terenie ujęcia trzeba odprowadzać poza granice obszaru ochronnego.

Teren ochrony bezpośredniej musi być ogrodzony, a miejsca styku granicy terenu z wodami powierzchniowymi powinny być oznaczone.

Teren ochrony pośredniej – można na nim wprowadzić zakaz bądź ograniczenie robót lub innych czynności, które mogą wpłynąć na zmniejszenie przydatności wody lub wydajność ujęcia. Mogą na nim też obowiązywać m.in. zakazy:

  • wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,

  • używania nawozów i środków ochrony roślin,

  • budowy autostrad, dróg i torów kolejowych,

  • robót melioracyjnych i wykopów,

  • powstawania zakładów przemysłowych, ferm dla zwierząt, składowisk odpadów,

  • lokalizowania parkingów, urządzania obozowisk i kąpielisk,

  • wykonywania odwodnień budowlanych lub górniczych,

  • wydobywania kopalin,

  • budowy domów mieszkalnych i obiektów turystycznych,

  • przechowywania lub składowania odpadów promieniotwórczych,

  • mycia pojazdów mechanicznych,

  • instalowania nowych ujęć wody,

  • lokalizowania cmentarzy oraz grzebania zwłok zwierzęcych.

Analiza ryzyka

Właściciel ujęcia wody realizujący zadania zbiorowego zaopatrzenia w wodę jest zobowiązany do przeprowadzenia analizy ryzyka zanieczyszczenia wody dla posiadanego ujęcia. Taka analiza musi pokazywać, które czynniki mogą negatywnie wpływać na jakość wody w tym ujęciu i jakie są możliwe zagrożenia dla zdrowia korzystających z wody z tego ujęcia. Analizę przekazuje się wojewodzie i na jej podstawie ustanawia strefę ochronną.

Analiza musi być przeprowadzana dla ujęć wody:

  • dostarczających więcej niż 10 m3 wody na dobę lub służących zaopatrzeniu w wodę więcej niż 50 osób,

  • indywidualnych ujęć dostarczających do 10 m3 wody na dobę lub służących zaopatrzeniu w wodę do 50 osób, jeżeli woda jest dostarczana jako woda przeznaczona do spożycia przez ludzi, w ramach działalności handlowej, usługowej, przemysłowej albo do budynków użyteczności publicznej.

Analiza ryzyka jest aktualizowana nie rzadziej niż co 10 lat, a w przypadku ujęć wody dostarczających mniej niż 1000 m3 wody na rok – nie rzadziej niż co 20 lat.

UWAGA! Jeśli właściciel ujęcia nie przekaże wojewodzie analizy ryzyka, ten może wezwać właściciela do jej przekazania w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania. W przypadku gdy z przekazanej analizy ryzyka wynika potrzeba ustanowienia strefy ochronnej, właściciel ujęcia wody może być wezwany do przekazania wojewodzie dokumentacji hydrogeologicznej lub hydrologicznej.

Co zawrzeć we wniosku o ustanowienie strefy ochronnej?

Strefę ochronną ustanawia się na wniosek właściciela ujęcia wody, gdy z analizy ryzyka wynika, że jest ona niezbędna dla zabezpieczenia jakości wody. Tereny ochrony bezpośredniej i pośredniej ustanawia wojewoda. Koszty ponosi właściciel ujęcia wody. Jeżeli właściciel ujęcia wody nie złożył wniosku, a z przeprowadzonej analizy ryzyka wynika potrzeba jej ustanowienia, Wody Polskie ustanawiają ją z urzędu.

We wniosku mamy obowiązek zawrzeć:

  • uzasadnienie potrzeby ustanowienia strefy ochronnej, uwzględniające analizę ryzyka,

  • propozycję granic terenu ochrony pośredniej wraz z planem sytuacyjnym,

  • charakterystykę techniczną ujęcia wody,

  • propozycję nakazów, zakazów i ograniczeń dotyczących użytkowania gruntów oraz korzystania z wód na terenach ochrony pośredniej, wraz z uzasadnieniem.

Do wniosku musimy też dołączyć analizę ryzyka, kopię decyzji o ustanowieniu strefy ochrony bezpośredniej, jeżeli została wydana, oraz dokumentację hydrogeologiczną.

Wyznaczenie strefy ochronnej

Aby strefa ochronna rzeczywiście spełniała swoją rolę, warto przy jej wyznaczaniu pamiętać o wypełnieniu kilku warunków:

  • określeniu obszaru wpływu ujęcia (ZWU), obszaru spływu wód do ujęcia (OSW) i kierunków przepływu wody,

  • szczegółowej analizie jakości wód oraz analizie trendów zmian składu chemicznego wody, która pokaże odporność ujętego poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia rolnicze, przemysłowe czy bytowe,

  • określeniu, dla jakiej wydajności ujęcia należy wyznaczyć strefę,

  • właściwej ocenie oddziaływania innych ujęć wód podziemnych (istniejących i planowanych),

  • szczegółowym kartowaniu hydrogeologicznym i geologicznym całego obszaru zasilania,

  • szczegółowym kartowaniu sozologicznym na całym obszarze wyznaczonej strefy ochronnej,

  • rzetelnej ocenie zagrożeń dla wód podziemnych stwarzanych przez poszczególne obiekty, a także określeniu koniecznych działań minimalizujących lub przynajmniej monitorujących ich oddziaływanie.

Podstawa prawna:

  1.    Ustawa z 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2017 r. poz. 1566).

Autor: Tomasz Kaler